Wydziedziczenie

Spisując ostatnią wolę możemy nie chcieć uwzględnić podczas podziału majątku wszystkich najbliższych członków rodziny. Kodeks cywilny nie wyklucza możliwości wyłączenia spadkobiercy ustawowego (małżonka, dziecka, a w dalszej kolejności także rodziców czy rodzeństwa) od dziedziczenia. Konieczny jest jednak odpowiedni zapis w testamencie, tzw. testament negatywny. Taki sposób nie pozbawia jednak wykluczonego spadkobiercy prawa do zachowku (wyrok Sądu Najwyższego z 10 kwietnia 1975 r., III CZP 14/75, OSNCP 1976, nr 2, poz. 28).

Prawo do zachowku
Kodeks określa mianem zachowku część spadku, która przypada zstępnym (dzieciom, wnukom), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z mocy ustawy, niezależnie od woli spadkodawcy wyrażonej w testamencie. Uprawnienie do zachowku oparte jest na istnieniu więzi rodzinnej między spadkodawcą a uprawnionym.
W zależności od okoliczności wspomniana część spadku wynosi 2/3 lub 1/2 udziału, jaki przypadłby spadkobiercy w przypadku braku sporządzenia niekorzystnego dla niego testamentu.

Wydziedziczenie
Jeśli jednak spadkodawca jest bardzo zdeterminowany, by konkretnej osobie nie przypadła nawet najmniejsza część majątku, może wykorzystać inne środki i usługi prawne. Skutecznym sposobem pozbawienia spadkobiercy nawet zachowku jest wydziedziczenie, uregulowane w art. 1008 k.c.
Zgodnie z tym przepisem spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku, jeżeli ci uprawnieni:
wbrew woli spadkodawcy postępują uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
dopuścili się względem spadkodawcy lub jednej z najbliższych mu osób, umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności bądź rażącej obrazy czci; uporczywie nie dopełniają względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Warunkiem ważności wydziedziczenia jest zawarcie tego zapisu w testamencie, który musi być prawomocny. Najlepiej by miejscem jego sporządzenia była kancelaria prawna i notarialna.

Co konkretnie to oznacza?
Spadkobiorca nie może zatem prowadzić nagannego trybu życia, niepochwalanego nie tylko przez spadkodawcę, ale też niezgodnego z normami moralnymi i społecznymi. Dotyczy to np. działalności przestępczej, hazardu, uzależnienia od alkoholu lub narkotyków, prostytucji czy permanentnego uchylania się od pracy, by korzystać ze świadczeń pomocy społecznej. Działanie to musi być stałe, powtarzalne i uporczywe.
Podobnie, podstawą wydziedziczenie może być dokonanie celowo i świadomie przestępstwa lub obrazy wobec spadkodawcy i jego najbliższych.
Niedopuszczalne jest również zaniedbywanie obowiązków rodzinnych wobec spadkodawcy, np. uporczywe niepłacenie alimentów mimo wyroku sądu czy odmówienie sprawowania opieki podczas długotrwałej choroby. Szczególnie, jeśli w wyniku tego zachowania doszło do faktycznego zerwania kontaktów rodzinnych i ustania więzi uczuciowej, naturalnej w relacjach rodzinnych. Jeśli jednak doszło do przebaczenia po spisaniu testamentu, zapis o wydziedziczeniu zostaje unieważniony.